Pauwert Architectuur verhuist in 2020 naar de oudste boerderij van Eindhoven. Iedere twee weken posten we een kort verhaal over ons toekomstige onderkomen. Deze week een verhaal over de plek en de geschiedenis ervan.
Chaos in Klein Tongelre
De boerderij aan de Jeroen Boschlaan ligt nu volledig ingebouwd in de stad Eindhoven; dit is echter nog niet zo heel lang het geval. Lastig om je voor te stellen, wanneer je nu over de ringweg raast. Toen het oudste gedeelte van de boerderij gebouwd werd, in de 16e eeuw, lag deze te midden van agrarisch gebied. Het lag tussen het vestingstadje Eindhoven en de dorpen Nuenen en Tongelre in, omringd door een groepje soortgelijke boerderijen in het gehucht Klein Tongelre.
Rustig was het er echter zéker niet. De boerderij is volgens overlevering gebouwd in het jaar 1583, middenin de Tachtigjarige Oorlog. Het – nu althans – in Zuid-Nederland gelegen Eindhoven én de omliggende dorpen vormden het strijdtoneel van vele overnames en veroveringen. Binnen een aantal jaar viel het stadje meerdere malen onder Gelders bewind, werd het bezet door Waalse Troepen en de Spanjaarden, braken er grote branden en een pestepidemie uit. Ten tijde van de bouw van de boerderij was het stadje Eindhoven korte tijd in handen van ‘De Staatsen’ geweest (opstandelingen tegen de Spaanse bezetters, onder Willem van Oranje) en werd het na het Beleg van Eindhoven, na drie maanden uithongering, terugveroverd door de Spanjaarden. De stadsmuren zijn tijdens die belegering zó beschadigd, dat ze daarna maar zijn afgebroken.
schrale grond en industrialisatie
In de omliggende dorpen, waaronder Klein Tongelre, is het dus verre van rustig geweest. Het zou een wonder zijn geweest als de boerderij gespaard was gebleven. Waarschijnlijk is in die roerige periode zoveel vernietigd, dat na beëindiging van het beleg de boerderij is vernieuwd. Dat is dan het gedeelte dat er nu nog staat. De alleroudste archeologische vondsten voeren zélfs terug tot in de veertiende eeuw, dus er werd al ver voor de Tachtigjarige Oorlog op deze plek gewoond.
Op het handgetekende kaartje uit 1807 hiernaast is te zien dat men lopende vanuit Helmond over de ‘Nuenensche Heyden’ via Nuenen, Tongelre en Klein Tongelre in Eindhoven terecht kwam. Dit hele gebied was in die tijd een achtergestelde regio, vanwege de schrale grond en slechte bereikbaarheid. In en om Eindhoven waren wat kleine textielfabriekjes en huisnijverheid. Landbouw was mogelijk, maar verre van optimaal en boeren moesten veelal sappelen en probeerden rond te komen van de opbrengst van hun vee, een paar fruitbomen in de tuin en extensieve akkerbouw. Zo was het ook bij onze boerderij. Het huidige erf achter de boerderij was een tuin waar waarschijnlijk de fruit- en notenbomen stonden. Het historische erf lag juist aan de straatkant van de boerderij en was een overgangszone tussen de bebouwing en de straat. Het straatbeeld werd daardoor volledig vormgegeven door de agrarische activiteit, je kunt je voorstellen dat de boerderij er ongeveer zo bij lag als de Nuenense boerderij op bovenstaand schilderij van Vincent van Gogh. Dit bleef zo tot ver in de 19e eeuw, daarna begon de industrie in omvang toe te nemen en veranderde het gehucht van een verzameling boerderijen in een levendige mix van gebouwen en functies. Dit bracht ook markante figuren met zich mee, hierover meer in een volgende blog!